عنوان یادداشت: با موضوع بتن آماده (گذشته، حال، آینده)
مناسبت روز بتن فرصت مناسبی برای گردهم‌آیی متخصصان ودست‌اندرکاران بتن در کشور است و امکانی برای همفکری و هم‌‌افزایی برای ارتقاء کیفیت بتن، محصولی که تولید و اجرا و نگهداری صحیح آن، می‌تواند علاوه بر آثار مهم اقتصادی به حفظ و صیانت سرمایه‌های ملی و همچنین ایمنی جانی شهروندان کمک نماید.
ما در کشوری زندگی می‌کنیم که هشتاد درصد شهرها در مناطق با خطر زلزله زیاد و یا خیلی زیاد قرار دارند، بنابراین توجه به مقاوم‌بودن سازه‌ها در برابر زلزله از بدیهیات مهندسی است. در کشور، تقریباً هر ده سال یکبار، زلزله مهیبی با بزرگای بیش از هفت اتفاق می‌افتد و متأسفانه منشاء خرابی‌های گسترده و خسارات مالی و جانی زیاد می‌شود. در کشوری که بیش از بیست سال است آیین‌نامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله (استاندارد 2800) به تصویب هیئت وزیران رسیده و لازم‌الاجرا است، با این وجود خسارت‌های ناشی از زلزله در ساختمانهای جدیدی که اجرای این استاندارد برای آنها الزامی بوده است قابل توجه است و واقعاً نباید از کنار این مسئله براحتی بگذریم.
در روز 21 آبان‌ماه سال 96، حدود یکماه پس از برگزاری روز بتن، فاجعه زلزله استان کرمانشاه اتفاق افتاد و کشور ایران را در حزن و اندوه فرو برد. گرچه بیش از 60 درصد ساختمانها در شهرهایی مانند سرپل ذهاب و اسلام‌آباد غرب که در نزدیکی کانون زلزله قرار داشتند سالم ماندند ولی علاوه بر کشته‌شدن تعدادی از هموطنانمان، خسارت زلزله بیش از پنج‌هزار میلیارد تومان برآورد شده است. بازدید از ساختمانهای آسیب‌دیده نشان داد که اگر جزئیات اجرایی و ضوابط آیین‌نامه‌ای، قدری بیشتر رعایت شده بود، خسارت‌های وارده به مراتب کمتر بود. در این میان، باید متأسفانه اذعان کرد که در بین ساختمانهای آسیب‌دیده، سازه‌های بتنی بخش مهم و قابل توجهی را شامل می‌شود. آحاد کشور در فیلم‌ها و عکس‌ها، ساختمانهای بتنی را مشاهده کردند که بتن‌های پوک و خردشده بدون کیفیت در آن ساختمانها در اثر زلزله فرو ریخته‌اند و چه بسا جان هموطنان ما در اثر آن قربانی شده است. تصوری بس وحشتناک و اسف‌بار است که بتنی که ما آن را “محصول برگزیده و شالوده تمدن قرن” نامیده‌ایم در اثر زلزله براحتی بر سر هموطن کررمانشاهی فروریخت و استخوان‌های او را خرد کرد و جسم رنجورش را آزرد و جان او را گرفت و در یک کلام مهندسی بتن را شرمنده کرد. در حالیکه این مصالح می‌توانست با رعایت خرد مهندسی و مقداری شعور، همان معنایی که استاد فقید دکتر مهدی قالیبافیان بارها بر آن تأکید می‌نمود، هموطنان عزیزمان را در مقابل این پدیده طبیعی مصون نگه دارد.
بر آن هستم مفهومی جدید به نام “خانواده مهندسی بتن” در کشور معرفی نمایم؛ مجموعه‌ای از افراد حقیقی و حقوقی هستند که بتن یا اجزاء تشکیل‌دهنده بتن را تولید می‌نمایند و سازه‌های بتنی را طراحی و اجرا می‌نمایند و یا در مورد بتن تحقیق می‌کنند یا کیفیت بتن را مورد بررسی قرار می‌دهند. به جرأت باید گفت خانواده مهندسی بتن از زلزله کرمانشاه سرافراز بیرون نیامد. همچنین نگرانی اینست که کرمانشاه‌های دیگر در کشور وجود داشته باشد و در برابر زمین‌لرزه‌هایی که در آینده تقریباً وقوع آن در سرتاسر کشور محتمل است، بار دیگر مهندسی بتن شرمنده گردد و مصیبت‌هایی که شاید بسیار شدیدتر از شهرهایی مانند سرپل‌ذهاب باشد را به همراه آورد. امروز باید این سؤال را مطرح کنیم که پس از 20 سال از تأسیس انجمن بتن و شانزدهمین سال برگزاری سالانه همایش بتن، چرا هنوز نگرانی و دلهره جدی از خطراتی که بالقوه برای سازه‌های بتنی در کشور وجود دارد، ما را آزار می‌دهد و برغم تمامی پیشرفت‌هایی که در طی سال‌های گذشته در علم بتن داشته‌ایم، چرا در مواردی هنوز فاصله زیادی حتی از کمترین استانداردهای لازم در ساخت و ساز بتن داریم.
یافتن پاسخ به این سوال باید حتماً در دستور کار انجمن بتن و سایر صاحبنظران قرار گیرد که چرا متخصصان بتن پس از ارزیابی‌های اولیه، مقاومت بتن را در برخی از این سازه‌های فروریخته در زلزله کرمانشاه حتی کمتر از 10 مگاپاسکال برآورد کردند و جالب آنکه بتن‌های این سازه‌ها بعضاً از کارخانجاتی تأمین شده بود که دارای نشان استاندارد بودند. این موضوع باعث شد تا روز بتن امسال را به نام بتن آماده (گذشته، حال و آینده) نامگذاری کنیم و از خانواده مهندسی بتن خصوصاً کارخانجات بتن آماده که از اعضای اصلی این خانواده هستند بخواهیم که باید اندیشه و عزمی جدید نمایند. صنعت بتن آماده طی چند سال گذشته به لحاظ کمی رشد بسیار خوبی نموده است و نیاز آن روز به روز در شهرسازی بیشتر احساس شده است. متخصصان دانشگاهی در توسعه صنعت بتن آماده همکاری کردند و آن را متضمن ارتقاء کیفیت ساخت و ساز در کشور دانستند و آنچه را که در توان داشتند برای توسعه این صنعت گذاشتند. امروز که صنعت بتن آماده در کشور به جایگاه قابل قبولی رسیده است، باید خود را برای امتحانی بزرگ در کشور روبرو کند. بدون اینکه بخواهیم همه تقصیر ضعف ساخت و ساز را بر گردن دست‌اندرکاران متعهد و توانمند و تلاشگر صنعت بتن آماده بیندازیم، لازم است صنعت بتن خود را برای یک تحول جدی آماده کند. ما متخصصان دانشگاهی اعم از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی از بزرگان این صنعت که همواره دست ما را در ارتقاء کیفی بتن فشرده‌اند تقاضا داریم تا در پیشرو این راه خطیر قرار گیرند. سازمان ملی استاندارد، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، سازمان نظام مهندسی ساختمان و نهاد های مسئول فقط با درنظر داشتن وظیفه انسانی و میهنی خود برای حفظ جان و مال شهروندان باید به میدان بیایند و در کنار این صنعت مهم و بزرگ قرار گیرند تا در آستانه سال 1400 باز شاهد ساخت چنین سازه‌های ناامنی در کشورمان نباشیم.
محمد شکرچی‌زاده
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی